تورکیا لەم دواییانەدا هەڵبژاردنێکی زۆر چاوەڕوانکراوی ئەنجامدا و وروژاندنی بەرچاوی بەدوای خۆیدا هێنا.
ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەم دواییەی تورکیادا بە سەرکەوتوویی دەرکەوت و بۆ سێیەم دەیە لەسەریەک دەسەڵاتەکەی چەسپاند. لە دەنگدانی یەکلاکەرەوەی خولی دووەمی ڕۆژی یەکشەممەدا، ئەردۆغان سەرکەوت بەسەر ڕکابەرە سەرەکییەکەی کەمال کلیچدارئۆغڵو، سەرۆکی ئۆپۆزسیۆن. ئەم سەرکەوتنە بەرچاوە لە هەڵبژاردنەکاندا، بەردەوامی سەرکردایەتی ئەردۆغان لە وڵاتەکەدا مسۆگەر دەکات.
بێ گومان سەرکەوتنی ئەردۆغان لە هەڵبژاردنەکاندا کاریگەریی دوور مەودای دەبێت لەسەر لایەنە جیاوازەکانی حوکمڕانی تورکیا، لەوانە ئابوورییەکەی، مامەڵەکردن لەگەڵ گروپە کەمینەکان و پەنابەران، هەڵوێستی لەسەر شانۆی جیهانی و پرسەکانی نیشتەجێبوون لەنێویاندا بەرنامەی هاوڵاتیبوون بە وەبەرهێنان.
ئەم دیمەنە سیاسییە نادڵنیایی بۆ ئایندەی بەرنامەی ڕەگەزنامەی تورکی بە وەبەرهێنان دەهێنێت، کە بژاردەیەکی جەماوەرییە بۆ ئەوانەی بەدوای ڕەگەزنامەی دووەم و سوودەکانی ژیان لە تورکیادا دەگەڕێن.
ڕێگایەکی چەقەڵ بۆ بەرنامەکە
ئەمە یەکەم توندکردنەوە نەبوو کە پەیوەندی بەو بەرنامەیەوە هەبوو. لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٢، حکومەتی تورکیا ئەو بڕە پارەیەی زیادکردووە کە بیانییەکان دەبێت وەبەرهێنانیان لە موڵک و ماڵی خۆیاندا بکەن بۆ ئەوەی شایستەی ڕەگەزنامە بن، ئەمەش لە هەوڵێکدا بۆ کەمکردنەوەی ئاستەنگە داراییەکانی وڵاتەکە.
پێشتر بیانییەکان پێویستیان بە وەبەرهێنانی ٢٥٠ هەزار دۆلار بوو، بەڵام یاسا نوێیەکە پێویستی بە وەبەرهێنانی کەمترین ٤٠٠ هەزار دۆلارە. دەبێت کڕینەکە لە ڕێگەی بانکی تورکیاوە ئەنجام بدرێت، وە بۆ ماوەی سێ ساڵ موڵکەکە ناتوانرێت بفرۆشرێت. ئەو هاووڵاتییە بیانییانەی کە ئەم پێوەرانەیان تێدایە و هاوسەر و منداڵەکانیان لە خوار ١٨ ساڵەوە بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی پاسپۆرتی تورکیا وەردەگرن. ئامانجی حکومەت ڕاکێشانی وەبەرهێنانی بیانی و کەمکردنەوەی کورتهێنانی حیسابی جارەکی و پاڵپشتیکردنی کەرتی خانووبەرە و بیناسازی بوو.
بەڵام نیگەرانییەکان سەبارەت بە ئەگەری بەرزبوونەوەی نرخی خانووبەرە و پێویستی بە ئاسانکاری پەروەردەیی و کۆمەڵایەتی زیادە بۆ جێگیرکردنی ژمارەی پەرەسەندنی هاووڵاتیانی بیانی، هاتۆتە ئاراوە. لە کاتێکدا پێشکەشکردنی ڕەگەزنامە لە ڕێگەی وەبەرهێنانەوە لە ئەوروپا باو و ئاساییە، هەندێک لە یاسادانەرانی ئۆپۆزسیۆن داوای قەدەغەکردنی کاتی فرۆشتنی موڵک و ماڵی بە بیانییەکانیان کردووە. هەروەها داوا لە حکومەت دەکرێت لە نزیکەوە چاودێری کەرتەکە بکات بۆ ڕێگریکردن لە خراپ بەکارهێنان و دڵنیابوون لە ڕێکخستنی توند
داخستنی ئەگەری
ئەمڕۆ لە پاشخانی هەڵبژاردنی ئەم دواییەی کە بە شێوەیەکی بەرفراوان چاوەڕوان دەکرا، ڕاپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ڕەنگە ئەو بەرنامەیە مەترسی داخستنی لەسەر بێت. چەند هۆکارێک بەشدارن لە ئەگەری داخستنی ڕەگەزنامەی تورکیا لەلایەن بەرنامەی وەبەرهێنانەوە.
هەروەها ڕەچاوکردنی ئابووری ڕۆڵ دەگێڕێت لە داهاتووی نادیاری بەرنامەکەدا. لە کاتێکدا ئەم بەرنامەیە داهات بۆ حکومەت بەدەست دەهێنێت، ڕەخنەگران دەڵێن تێچوونەکانی لە سوودەکانی زیاترە. لێشاوی هاوڵاتیانی بیانی خزمەتگوزارییە گشتیەکانی وەک پەروەردە و چاودێری تەندروستی تووشی کێشە دەکات و زیادبوونی کێبڕکێ لە بازاڕی کاردا، دۆزینەوەی هەلی کار بۆ خەڵکی ناوچەکە قورستر دەکات. سەرەڕای ئەوەش، بەرزبوونەوەی نرخی خانووبەرە، تەحەددا بۆ خەڵکی ناوچەکە دروست دەکات لە دابینکردنی خانووبەرە.
جگە لەوەش، گۆڕانکارییە ڕێکخراوەییەکانی ئەم دواییە کە لەلایەن وەزارەتی ژینگە و شارنشینی و گۆڕانی کەشوهەوا جێبەجێکراون، پێشنیاری هەوڵێکی بە ئەنقەست لەلایەن حکومەتی ئێستاوە دەکەن بۆ هێنانەکایەی بەربەست بۆ ئەو بیانیانەی کە بەدوای ڕەگەزنامەی تورکیادا دەگەڕێن لەڕێگەی وەبەرهێنانەوە. ئەم گۆڕانکاریانە کە لە یەکەمی ژانویەی ٢٠٢٣ەوە کاری پێدەکرێت، بریتین لە سنووردارکردنی کڕینی موڵکی بەنرخ و سنووردارکردنی کۆمپانیا تورکییەکان کە خاوەن پشکی بیانییان هەیە.
داهاتوویەکی نادیار
کارەکانی حکومەت ئاماژەن بۆ پەسەندکردن بۆ کۆنترۆڵکردن و ڕێگریکردن لە خراپ بەکارهێنانی گرێبەستی فرۆشتنی نوتەری، کە ئەگەری هەیە مۆدێلی بازرگانی دامەزراو و مافەکانی خاوەندارێتی تێکبدات. ئەمەش ڕەنگە ببێتە هۆی کەمبوونەوەی خواست لەسەر موڵکە لوکسەکان و دابەزینی دەستخستنی لە ڕێگەی بەرنامەی وەبەرهێنانەوە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ڕێبازێکی چالاکانە بەرەو داخستنی.
لە کاتێکدا کە هێڵی کاتیی ورد و دڵنیایی داخستنی بەرنامەکە ڕوون نییە، بەڵام دیارە کە حکومەتی تورکیا چالاکانە نیگەرانییەکان لەبەرچاو دەگرێت و داهاتووی بەرنامەکە هەڵدەسەنگێنێت. لە ئەنجامدا، ئامۆژگاری ئەو کەسانە دەکرێت کە ڕەگەزنامەی تورکیا لە ڕێگەی وەبەرهێنانەوە لەبەرچاو دەگرن، بەپەلە هەنگاو بنێن بۆ دەستەبەرکردنی بەشداریکردنیان لە بەرنامەکەدا.
